Gen. Nil - August Emil Fieldorf

August Emil Fieldorf „Nil” – żołnierz Legionów Polskich, generał brygady Wojska Polskiego, zastępca Komendanta Głównego Armii Krajowej, komendant Kierownictwa Dywersji KG AK, zamordowany przez komunistów w 1953 r.

Urodził się 20 marca 1895 r. w Krakowie. Syn Agnieszki z domu Szwanda i maszynisty kolejowego Andrzeja Franciszka Fieldorfa. Na chrzcie otrzymał imiona August Emil, ale w rodzinie używano tylko imienia Emil. W latach 1905-1910 był uczniem krakowskich gimnazjów, następnie kształcił się na prywatnych kursach i w męskim seminarium nauczycielskim. Od grudnia 1912 r. należał do Związku Strzeleckiego. W sierpniu 1914 r. został żołnierzem I Brygady Legionów Polskich – brał udział w blisko 30 bitwach i potyczkach, w tym m.in. w bitwie pod Łowczówkiem. W 1916 r., w drugą rocznicę wymarszu I Kompanii Kadrowej , otrzymał odznakę I Brygady „Za wierną służbę”. Za wybitne męstwo w bitwie pod Hulewiczami w sierpniu 1916 r. został później (1923 r.) odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Wojskowego Virtuti Militari.

Po kryzysie przysięgowym, we wrześniu 1917 r. został wcielony do oddziałów austro-węgierskich i wysłany do walki na front włoski w południowym Tyrolu. Rok później, we wrześniu 1918 r. otrzymał urlop i znalazł się w rodzinnym Krakowie. Włączył się w działalność Polskiej Organizacji Wojskowej w Krakowie i 31 października 1918 r. brał udział w rozbrajaniu żołnierzy austriackich w mieście. Od listopada 1918 r. oficer Wojska Polskiego, w latach 1919-1920 uczestnik wojny z Rosją Sowiecką, m.in. brał udział w walkach podczas ofensywy wileńskiej w kwietniu 1919 r., operacji dyneburskiej na przełomie lat 1919-1920, w wyprawie kijowskiej na przełomie kwietnia i maja 1920 r. oraz w bitwie białostockiej 22 sierpnia 1920 r. Za wielkanocne walki o Wilno otrzymał odznakę „Za Wilno”, nazywaną również „Krzyżem za zdobycie Wilna 1919”. Za wybitne męstwo okazane w bitwach podczas wojny polsko-rosyjskiej czterokrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych (1921 r.). Podczas pobytu w Wilnie poznał swoją przyszłą żonę Janinę Kobylińską. Związek małżeński zawarli 18 października 1919 r. Z tego małżeństwa urodziły się dwie córki – Krystyna i Maria. W okresie międzywojennym odznaczony m.in. Krzyżem Niepodległości (1932 r.), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1937 r.) i Złotym Krzyżem Zasługi (1929 r.).

W latach 20. i 30. XX w. pełnił w Wojsku Polskim różne stanowiska służbowe w kręgu związanych z Wilnem 1 Pułku Piechoty Legionów lub 1 Dywizji Piechoty Legionów. Oprócz tego, w okresie 1931-1932 sprawował funkcję komendanta Zachodniego Okręgu Związku Strzeleckiego we Francji. Pod koniec 1935 r. został dowódcą batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza „Troki”, a od 1 listopada 1937 r. zastępcą pułku KOP „Wilno”. 28 stycznia 1938 r. objął dowodzenie nad 51. Pułkiem Piechoty Strzelców Kresowych im. Giuseppe Garibaldiego w Brzeżanach.

Ze swoim pułkiem bronił Polski w wojnie obronnej 1939 r. w ramach 12 Dywizji Piechoty dowodzonej przez gen. Gustawa Paszkiewicza i walczył 8 września 1939 r. w bitwie pod Iłżą. Po rozwiązaniu dywizji ppłk Emil Fieldorf przedostał się do rodzinnego domu w Krakowie, a następnie przedzierając się przez południową granicę na Słowację i Węgry, dotarł do Francji.

Był pierwszym Emisariuszem Naczelnego Wodza i rządu RP na uchodźstwie. Jako „Sylwester Maj” wyruszył 17 lipca 1940 r. z Liverpoolu i przez Kapsztad, Kair, Turcję, Grecję, Belgrad, Budapeszt, Słowację dostał się do Warszawy. Z Budapesztu do okupowanego kraju „Maj” został przerzucony uruchomioną w lipcu 1940 r. trasą sztafetowo-przerzutową o kryptonimie „Szkoła”. W nocy z 7 na 8 września 1940 r. przy pomocy Jana Rapacza i jego syna Józefa przekroczył granice pomiędzy obszarem okupowanym przez Słowację a Generalnym Gubernatorstwem.

W Związku Walki Zbrojnej pełnił następujące funkcje: inspektora Obszaru Krakowsko-Śląskiego ZWZ, oficera do zadań specjalnych Komendanta Głównego, był również przydzielony do Biura Inspekcji KG ZWZ. Pod koniec listopada 1941 r. gen. Stefan Rowecki „Grot” oddelegował płk. Fieldorfa do Okręgu Wileńskiego z ustnymi instrukcjami dla komendanta Okręgu ppłk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”. W lutym 1942 r. pod pseudonimami „Weller” i „Jordan” został komendantem Obszaru II Białystok AK. Od sierpnia 1942 r. do marca 1944 r. organizował i był pierwszym komendantem Kierownictwa Dywersji KG AK (Kedywu). Wówczas przybrał pseudonim „Nil”, upamiętniający przelot nad Egiptem podczas długiej podróży z Anglii do Polski. Jesienią 1943 r. otrzymał rozkaz utworzenia poza strukturami AK antysowieckiej organizacji „Niepodległość” o kryptonimie „NIE”. Głęboko zakonspirowany, nie brał udziału w akcji „Burza” ani w Powstaniu Warszawskim. Pod koniec września 1944 r. awansowany na stopień generała brygady oraz odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Wojskowego Virtuti Militari.

Aresztowany przypadkowo w Milanówku przez NKWD 7 marca 1945 r. z dokumentami tożsamościowymi wystawionymi na okupacyjne nazwisko kolejarza Walentego Gdanickiego. Nierozpoznany przez władze komunistyczne został osadzony w obozie w Rembertowie, a następnie wywieziony do ZSRR do pracy przy wyrębie lasu. Wrócił do kraju ciężko schorowany po dwóch latach (w październiku 1947 r.) i zamieszkał w Łodzi. W lutym 1948 r. ujawnił swoje prawdziwe dane personalne i przebieg działalności podczas okupacji w Rejonowej Komendzie Uzupełnień w Łodzi.

Ponownie aresztowany 9 listopada 1950 r. i wywieziony do aresztu śledczego MBP w Warszawie, a następnie do więzienia na Mokotowie. Oskarżony na podstawie fałszywych dowodów, 16 kwietnia 1952 r. skazany na rozprawie niejawnej przez Sąd Wojewódzki dla m.st. Warszawy na karę śmierci.

Wyrok przez powieszenie wykonano 24 lutego 1953 r. o godz. 15.00 w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Oficjalnie gen. Fieldorf został zrehabilitowany dopiero w 1989 r. Jego symboliczny grób znajduje się przy alei A Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

W 2000 r. powstało w Krakowie Muzeum Armii Krajowej, którego patronem został wybrany gen. Emil Fieldorf „Nil”.

Arkadiusz Bąk